Transparantie
‘De processen van de overheid moeten transparant zijn.’

Dat is een stelling die de laatste jaren sterk aan kracht heeft gewonnen. De ideeën daarachter zijn duidelijkheid. Doorzichtige overheidsprocessen. Duidelijkheid voor de burger. Inzicht in het handelen van de overheidsorganen in het publieke (en uiteraard ook in het niet-zo-publieke) domein. Werken op basis van een één-loket-gedachte. Werken vanuit een interactieve website. Hoe uitdagend dit is, hoe noodzakelijk ook om de burger en zijn overheid als gelijke partijen te kunnen beschouwen: de realisering hiervan is uiterst moeilijk. Dat wordt wel eens gebagatelliseerd: het beeld bestaat immers dat met informatietechnologie alles mogelijk is.

Echte transparantie vergt iets meer dan een produktencatalogus op de site. Echte transparantie vereist dat het mogelijk moet zijn om de realisering van een overheidsprodukt in het ontstaansproces te kunnen volgen. Het moet mogelijk zijn om na te gaan hoe ieder verstrekt overheidsprodukt tot stand is gekomen, welke transacties hebben plaatsgehad en op welke wijze deze zijn afgehandeld. Dat is noodzakelijk, omdat iedere burger moet kunnen controleren of alles wel gebeurt volgens wet- en regelgeving, of gelijke gevallen inderdaad wel gelijk behandeld worden. Dat vereist een scherp inzicht (zowel binnen als buiten de overheidsorganisatie) in de ontstaansprocessen die tot de overheidsprodukten leiden.

En niet alleen van de ‘produktieprocessen’ van de overheid (zoals de processen van de sociale dienst en publieke werken), maar ook van de beleidsprocessen. Het betekent ook dat ‘gedane zaken’ moeten kunnen worden gereconstrueerd: dat impliceert het behoud van de inhoud, vorm en structuur van de informatie alsmede van de context van het ontstaan van die informatie binnen de transacties zoals die zijn uitgevoerd. Het betekent dat die informatie ‘historisch’ moet zijn, dit wil zeggen moet zijn zoals toen de transactie werd afgehandeld. Het betekent dat bekend moet zijn hoe die informatie tot stand is gekomen, waar de data vandaan zijn gekomen, hoe de betrouwbaarheid van die data was, welke controles daarop zijn uitgevoerd, hoe het informatiebeheer geregeld was en of die data nog steeds zijn zoals ze toen, bij die transacties, waren.

Dit is niet niks. Dat vergt een optimale informatievoorziening. Een optimale informatieinfrastructuur. Een optimale archiveringsomgeving. Dat is in de meeste situaties nu niet eens voor handen. We hebben ook nu te weinig inzicht in de ontstaanscontext. We hebben te weinig greep op vorm, structuur en inhoud van de informatie, waardoor de betrouwbaarheid en de rechtmatigheid niet zijn gewaarborgd. Voorbeelden te over om dat aan te tonen. Enschede, Volendam. Maastricht. Dit willen we als maatschappij niet.

Transparantie in het handelen van de overheid kan een ommekeer daarin bewerkstelligen en kan bijdragen aan het behoud van het vertrouwen dat de burger in zijn overheid heeft. Zonder investeren zal dat echter niet gaan. Een schone taak ligt dus te wachten…..

Mei 2005