11 februari 2008
Het is toch wat. Ondanks allerlei mooie woorden zal het nog tot 2014 duren voordat de overheidsdesktop verblijd wordt met open standaarden. Dat blijkt uit de documenten, die het ministerie van Financien vorige week vrijdag openbaar maakte. De Tweede Kamer vroeg vorige week om openbaar making van de documenten, die tot dat moment als geheim waren gekarakteriseerd. De aanbesteding waarop ze van toepassing waren kwam vorige week door een publicatie in Webwereld aan het licht. Duidelijk is in ieder geval dat open standaarden plaats moeten maken voor exclusieve Microsofttechnologie. De overheid lijkt daarmee rechtstreeks in te gaan tegen het eigen Actieplan Open Standaarden, zoals dat door staatssecretaris Heemskerk is gepresenteerd. Het is natuurlijk ook veel makkelijker aan anderen op te leggen wat de rijksoverheid zelf liever niet doet. In juli 2007 heeft het ministerie een contra-expertise laten uitvoeren op de aanbesteding. Dat onderzoek moest achterhalen of tegemoet gekomen werd aan de wensen voor open standaarden en open source van de Tweede Kamer. Uitgangspunt daarbij was de motie Vendrik en een concept van het veelbesproken actieplan van Heemskerk. Misschien niet verwonderlijk, maar de adviezen die hieruit voortvloeiden werden grotendeels genegeerd.
Verdonk, Klooster & Associates zijn in hun rapportage duidelijk: zij zien in de aanbesteding geen ruimte voor open standaarden. 'Er is in de bestudeerde stukken niet al het mogelijke in het werk gesteld om invulling te geven aan de wensen van de Tweede Kamer en de toezegging van de staatssecretaris', zo schrijven ze in het rapport. De onderzoekers zijn helder over de mogelijkheden voor de toepassing van open source en open standaarden: 'Als daarnaast gekeken wordt naar open source varianten zijn er, naar ons bekend, momenteel geen volledige open source equivalenten beschikbaar die een soortgelijke omvang aan kunnen en die zich in de praktijk bewezen hebben. Hoewel er wel meer referenties ontstaan van volledig open source werkplekken (bijvoorbeeld de stad Berlijn) hebben deze, naar ons bekend, nog niet de omvang en (beheer)complexiteit zoals gewenst bij GOUD. Wel achten wij het mogelijk om delen van de werkplek met open source software in te vullen. Deze gelden niet als bewezen op de schaal en de uniforme centrale wijze van beheer zoals beoogd in de GOUD omgeving. Deze open source invullingen zijn wel geschikt voor (kleinschaliger) experimenten om hier relevante kennis/ervaring mee op te doen. Met betrekking tot open standaarden geldt een soortgelijk maar genuanceerd ander verhaal. Met betrekking tot open standaarden is in toenemende mate wel mogelijk deze te gebruiken bij het definiëren van koppelvlakken. Relevant in deze context zijn onder meer standaarden voor documentformaten, email, agenda, webbrowsing en andere internet toepassingen, bestandsopslag, gebruikersbeheer en toegangsbeveiliging. Door waar beschikbaar nu al voor dergelijke standaarden te kiezen kan veel meer dan nu het gebruik van open standaarden uitgenut worden en dit biedt de mogelijkheid om in later versies van GOUD eenvoudig producten te vervangen'. Ook de wijze waarop het ministerie uiteindelijk naar open standaarden toe wil werken wordt in de contra-expertise naar de prullenmand verwezen. 'De wijze waarop nu GOUD versie 1 is gespecificeerd maakt een doorgroeiscenario in de gewenste richting eerder lastiger dan eenvoudiger'. De kritiek (later in vragen van leveranciers herhaald) wordt door de projectleider Jan Arnoud ten Cate grotendeels naast zich neer gelegd. Zonder enige onderbouwing wordt de conclusie van tafel geveegd: 'De stelling van VKA dat GOUD versie 1 niet bij zou dragen aan een doorgroeiscenario naar een werkplek die steeds meer gebaseerd zal zijn op open standaarden en open source is onjuist'. Nee, wanneer open standaarden versneld moeten worden ingevoerd is de haalbaarheid van de desktop twijfelachtig. Die uitspraak echter is drijfzand; als de term 'open source' gebruikt zou zijn, was het begrijpelijk geweest. Open standaarden echter zijn over het algemeen ongeacht het platform realiseerbaar. Toen Webwereld het plan publiceerde, probeerde Financiën het tij te keren door te stellen dat open standaarden alsnog in 2012 zullen worden ingevoerd. Dat is ook uitdrukkelijk aan de Tweede Kamer gemeld. Maar uit de gepubliceerde documenten blijkt dat open standaarden pas in 2012 volledig zullen worden omarmd en in 2014 volledig zullen zijn ondersteund. Het project wordt door elke betrokken partij als complex omschreven. Zo moeten er drie tot vijfduizend macro's ondersteund, waardoor iedere overstap naar een andere Office omgeving onmogelijk is. Reden voor de grote diversiteit aan eisen en applicaties is de gezamenlijke aanbesteding, waardoor het project geen 3000 desktops (alleen Financien), maar 21000 desktops ging tellen. Laat nu net die complexiteit de reden zijn van het mislukken van zoveel gefaalde IT-projecten, tenminste als we de Algemene Rekenkamer moeten geloven. En zei VKA niet dat in minder complexe omgevingen open source meer kans van slagen had ? Minder omvangrijk maken dus, zo'n aanbesteding. En misschien ook het aantal macro's verminderen. Dat is immers bijna altijd een reden voor vendor lock-in. En ik geloof dat dat in deze zaak een belangrijk fenomeen is….
