14 februari 2008
De afgelopen jaren heeft de Open Access-beweging met name in academische kringen veel aanhang gekregen, vooral met de groei van tijdschriften die Open Access toepassen en met wetenschappelijke fondsenverstrekkers die van de auteurs eisen de resultaten van hun onderzoek, hun publicaties, in publiekelijk toegankelijke databases op te nemen. En nu heeft ook Harvard University besloten de verspreiding van Open Access te ondersteunen. De faculteit van Arts and Sciences heeft vastgelegd dat de wetenschappers binnen de faculteit exemplaren van hun artikelen publiekelijk beschikbaar moeten stellen via het Office of Scholarly Communications. Een van de grootste beloften van de internetrevolutie is de democratisering van kennis. Gewapend met enkel een computer en een internetverbinding is het mogelijk informatie te vinden over alles wat bekend is zaan ‘de mensheid’. Vooral in de academische wereld is de verspreiding van digitale toegang uiterst effectief geweest. In plaats van uren doorbrengen in een bibliotheek om het juiste artikel te vinden in een of ander (wellicht obscuur) tijdschrift, kan vaak in seconden via PubMed, GoogleScholar, ACM Digital Library, IEEE Digital Library, Arxive.org e.d. het gewenste bestand boven tafel brengen.
Abonnementen op electronische tijdschriften van uitgevers zijn het afgelopen decennium een aanzienlijke kostenpost voor academische instellingen geworden. De prijzen kunnen tot honderden (soms zelfs duizenden) euro’s per tijdschrift oplopen. Voor de meeste universiteitsbibliotheken zijn volledige abonnementen financieel niet meer haalbaar, waardoor bijvoorbeeld heel vaak al gekozen wordt voor ‘pay-per-view’-abonnementen. Het grote dubio echter voor bibliotheken is dat het opzeggen of beperken van een abonnement onmiddellijk leidt tot het niet meer beschikbaar hebben van het tijdschrift (of van een reeks van tijdschriften). Het voorstel vereist dat ‘faculty members make available his or her scholarly articles and to exercise the copyright in those articles. In legal terms, the permission granted by each Faculty member is a nonexclusive, irrevocable, paid-up, worldwide license to exercise any and all rights under copyright relating to each of his or her scholarly articles, in any medium, and to authorize others to do the same, provided that the articles are not sold for a profit’. Het is mogelijk om een uitzondering op de regel aan te vragen, maar standaard is dat onderzoeksartikelen voor iedereen toegankelijk gemaakt wordt. De actie van Harvard is ook een vooruit lopen op een nieuwe Amerikaanse wet die dit jaar geldig wordt, die vereist dat ontvangers van fondsen van de Natinal Institutes of Health (NIH) een electronische versie van iedere publicatie in PubMed moeten publiceren. Uiteraard is niet iedereen voorstander van Open Access-publishing. Uitgeverijen als Reed Elsevier zien een ernstige bedreiging van hun business. Maar die bezwaren spelen binnen de academische wereld minder, en als fondsenverstrekkers eisen voor de toegankelijkheid gaan stellen, dan gaat het ook niet meer weg. Peter Suber, een activist voor publieke toegankelijkheid tot academische informatie, stelde in zijn blog ‘that the new policy makes Harvard the first university in the United States to mandate open access to its faculty members’ research publications’. Stuart M. Shieber, hoogleraar computerwetenschap aan Harvard University die deze nieuwe regeling voorstelde zei dat de beslissing ‘should be a very powerful message to the academic community that we want and should have more control over how our work is used and disseminated’. Voor ieder lid van de faculteit is het toegestaan ‘to publish in any journal that permits posting online after publication’. Volgens Mr. Suber ‘about two-thirds of pay-access journals allow such posting in online repositories’. Uiteraard zijn nog lang niet alle problemen opgelost. Want hoe staat het met de ‘peer review’ ? Geldt het ook voor de ‘final’ version van artikelen die uiteindelijk wordt gepubliceerd ? Zeker is in ieder geval dat boeken die door leden van de faculteit worden geschreven buiten de regeling vallen. Dat is voor de faculteitsleden maar goed ook, want velen van hen zijn juist door hun boeken rijk geworden, niet door hun artikelen….
