3 april 2008
De Raad voor Cultuur en de Raad voor het Openbaar Bestuur leveren forse kritiek op de 'zorgeloze' wijze waarop politici en ambtenaren met informatievoorziening (ook die aan de burger) omspringen. Op termijn staat volgens de twee Raden de democratie onder druk. Ze vinden dat binnen de overheid sprake is van 'structureel te weinig aandacht voor een ordentelijke informatiehuishouding'. Dat schrijven ze in advies aan minister Plasterk (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en staatssecretaris Bijleveld (Binnenlandse Zaken). Het advies is nogal negatief van toonzetting. 'Doorgaan op dezelfde weg betekent onvermijdelijk de aantasting van belangrijke fundamenten van de rechtsstaat, zoals transparantie, zorgvuldigheid, toegankelijkheid, verantwoording en verantwoordelijkheid'. Er dreigt een 'informatie-infarct' te ontstaan (vooral door de impact van de ongecontroleerd doorgroeiende digitale informatievoorziening), waardoor de overheid niet goed verantwoording van handelen kan afleggen. Is dat nieuw ? Niet echt. Overheden kunnen dat nu al vaak niet. Klik hier. Ambtenaren zijn daar volgens het rapport niet van doordrongen. Bovendien kennen ze (en dat is erg kwalijk) de wet- en regelgeving op dit gebied niet, of (en dat is nog veel kwalijker) negeren ze die. 'De relatie tussen informatievoorziening en governance (goed bestuur) wordt door bijna niemand gelegd', concludeert het adviesrapport. 'Het is merkwaardig dat de overheid als 'informatieverwerkende industrie' zo weinig structurele aandacht en middelen overheeft voor haar informatiehuishouding. Informatie is immers een kapitaalgoed bij uitstek'. Het advies 'Informatie: grondstof met toekomstwaarde' is gepresenteerd tijdens een bijeenkomst van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland (KVAN).
Volgens prof.dr. Gerard Rooijakkers, lid van de Raad voor Cultuur en bijzonder hoogleraar etnologie aan de Universiteit van Amsterdam, wordt er onder ambtenaren 'soms met dédain gesproken over het borgen van informatie op de lange termijn'. Dat vergt cultuurverandering, waar een lange adem voor nodig is, zo zegt Rooijakkers. 'Een burger kan heel lastig zijn, maar heeft wel recht op informatie. Dat is onderdeel van de democratie. Het is niet voor niets dat archieven in dictaturen gesloten zijn'. In de visie 'Informatie op Orde' is onvoldoende aandacht voor de rol en betekenis van overheidsinformatie, aldus de Raden. Daardoor verliest de overheid de controle over de informatie en de informatievoorziening. Dat roept om maatregelen. Het programma 'Informatie op orde' moet worden omgebogen. Het gaat niet alleen om het wegwerken van achterstanden, maar vooral om de functies van informatie en het voorkomen van nieuwe achterstanden in een digitale toekomst. Daarvoor dient een grote poging te worden ondernomen om organisatieculturen te veranderen. De huidige regelgeving voldoet niet. 'De Archiefwet is verouderd, het richt het zich teveel op papieren documenten en het instandhouden van erfgoed. Naast deze wet bestaat er een veelheid aan wetten die iets (tegenstrijdigs) zeggen over informatie. Deze bestaande regelgeving schiet tekort om informatievoorziening in brede zin goed te kunnen regelen. Er moeten heldere, eenduidige, samenhangende en eenvoudige regels komen waaraan overheidsinformatie moet voldoen vanuit het oogpunt van goed bestuur. Een integratie van de Archiefwet en het Voorontwerp Algemene Wet op de Overheidsinformatie is een mogelijkheid. Omdat de ambitie te ver reikt om op korte termijn een nieuwe Informatiewet te realiseren is aanbouwwetgeving een aangewezen ontwikkelingstraject'. Daarnaast bepleiten de Raden een integrale benadering rondom informatievoorziening waarbij de verantwoordelijkheid bij één bewindspersoon wordt neergelegd. Ook de ambtelijke verantwoordelijkheid moet op één plek worden belegd. 'Het onderwerp eigenaarschap en verantwoordelijkheid voor samengevoegde digitale informatie moet veel meer aandacht krijgen dan nu het geval is. Het is van groot belang dat hier tijdig goede afspraken over worden gemaakt'. De Raden ondersteunen de voorgestelde integratie van onder andere de Wet openbaarheid van bestuur en de Archiefwet in een nieuwe Wet op de overheidsinformatie. Het is verstandig om daarbij ook de Wet Bescherming Persoonsgegevens te betrekken. Er is immers 'een veelheid aan wetten die iets (tegenstrijdigs) zeggen over informatie'. En (met die verzuchting komen de Raden, en vooral de Raad voor Cultuur, wel erg laat): 'De afgelopen jaren hebben er veel veranderingen in het archiefbestel plaatsgevonden die niet allemaal even positief gewaardeerd kunnen worden. Zo is het specialistische archiefonderwijs geïntegreerd in het reguliere hoger- en wetenschappelijk onderwijs en dreigt de door de Archiefschool opgebouwde expertise verloren te gaan. Daarbij lijkt de functie van archivaris uitgehold te worden doordat ervaring in het archiefveld en het hebben van een archiefdiploma blijkbaar geen vereiste meer is om directeur van een archiefbewaarplaats te worden, zoals dat nu al overal in het land gebeurt. Verder dreigt het specifieke archieftoezicht opgeheven te worden en groeien de werelden van archivarissen, informatiespecialisten en ICT-ers verder uiteen'. De Raad voor Cultuur heeft bij een aantal van deze ontwikkelingen toegekeken en onvoldoende geageerd, net zoals verenigingen, zoals de KVAN, zelf te weinig hebben gedaan om dit soort ontwikkelingen tegen te gaan. En de 'expertise van de Archiefschool' ? Die blijft wel bestaan, maar in een ander kader en wellicht minder gelieerd aan het archiefveld.
