4 maart 2009
De instorting van het Stadtarchiv van Keulen is naar alle waarschijnlijkheid de grootste culturele ramp sinds de Tweede Wereldoorlog, in ieder geval in Duitsland. Redding van de archiefbestanden is een 'run' tegen de tijd. Het Historische Archiv van Keulen gold jarenlang als het vlaggeschip van de gemeente-archieven in Duitsland. Het werd voor de eerste keer vermeld in 1322, toen het nog in een archiefkist werd bewaard. In 1406 werd het archief in een gewelf onder de toren van het raadhuis geplaatst, en twee jaar later werd het archief in 34 afdelingen verdeeld. Besluiten van het stadsbestuur vanaf 1320, tot aan 1513 met lacunes, maar vanaf dat moment compleet. Stadsrekeningen vanaf 1370. 221 brievenboeken vanaf 1367. 65.000 oorkonden, meer dan 100.000 kaarten en tekeningen, meer dan een miljoen foto's, 800 particuliere archieven van componisten, architecten en schrijvers. Een van de grootste archieven in Europa, meer dan 30 kilometer archief, ligt nu verspreid en is, volgens deskundigen, waarschijnlijk voor het grootste deel niet meer te redden en te reconstrueren. 'Das Archiv gehörte in Umfang und Breite zu den ganz großen und bedeutenden Stadtarchiven und hat besonders wertvolle, hochrangige Bestände', zo zegt Robert Kretzschmar, voorzitter van het Verband deutscher Archivarinnen und Archivare.
'Die Schäden werden gigantisch sein', denkt stadsarchivaris Bettina Schmidt-Czaia. 'Ich glaube, außerhalb des Zweiten Weltkriegs hat es das noch nie gegeben, dass ein so bedeutendes Archiv komplett untergegangen ist'. Vanaf 2004 zwaaide deze historica de scepter over het stadsarchief. Het archief had 'einem Bestände-Reichtum und Überlieferungswert, der in Deutschland unübertroffen sei'. Ze is niet erg optimistisch. 'Wir versuchen zu bergen und zu retten, was zu retten ist, aber ich habe nicht viel Hoffnung, es wird wohl eher minimal sein'. De Kulturdezernent van Keulen, Georg Quander, is veel optimistischer. Verslagenheid bij de erfgenamen van Nobelprijswinnaar Heinrich Böll (1917-1985). Pas enige weken geleden hebben zijn het archief van de schrijver aan het standsarchief overgedragen. Het is nog maar de vraag wat er van te redden is. Ook archieven van andere bekenden zijn in gevaar, zoals het archief van de componist Jacques Offenbach of van Konrad Adenauer, oud-bondskanselier en oud-burgemeester van Keulen. Zijn gelijknamige kleinzoon is geschokt: 'Der ganze Nachlass aus der Kölner Zeit bis 1945 lagerte dort. Für unsere Familie und die Stadt Köln ist das ein ganz schwerer Verlust'. De kleinzoon, notaris in Keulen, heeft felle kritiek op het stadsbestuur. 'Es muss ein Versagen vorliegen. Es gab genug Anzeichen, und der Einsturz hätte sicher vermieden werden können. Wenn man einen solchen Schatz hütet, ist es unverantwortlich, dessen Sicherheit auf die leichte Schulter zu nehmen'. 'Weltberühmt sind auch die sogenannten Schreinsbücher. Sie sind einzigartig und unersetzbar', zo zegt Kretschmar. 'Das ist ein Häuser-Verzeichnis aus dem Mittelalter, alles Unikate, die so kostbar waren, dass sie in Schreinen aufbewahrt wurden'. 'Archivalien im Versicherungswert von 400 Millionen Euro liegen im Schutt', zo zegt Quander. Het grootste gevaar nu is water, zowel van boven als van onder. 'Um die zerbrechlichen Papiere vor Regen zu schützen, soll eine Plastikpläne über den Trümmern ausgebreitet werden', zo zegt de stadsarchivaris. 'Manuskripte, Fotos oder Urkunden, die in den Krater vor dem Gebäude gestürzt sind, hat das Grundwasser aber wohl schon unwiederbringlich zerstört für die Nachwelt. Ein schneller Tiefkühlprozess könnte noch Abhilfe schaffen'. Dat klopt, maar een dag na de ramp, komt nog niemand bij de gevaarlijke plekken, waar het materiaal kan liggen. Tot 1945 zijn alle bestanden op microfilm beschikbaar, ze zijn opgeslagen op een veilige plek in het Zwarte Woud. Het probleem is dat de kwaliteit daarvan matig tot slecht is. Digitalisering van deze microfilms kan de kwaliteit wellicht verbeteren, maar wat slecht is wordt ook met digitalisering nooit goed. Veel van de oude oorkonden zijn gepubliceerd, maar lang niet allemaal en zeker niet de protocollen en brievenboeken. De grootste wond is echter onzichtbaar: 'eine Amnesie, deren Ausmaß sich nicht abschätzen lässt. Doch die Kölner Mentalität ist eine andere: 'Erst wenn der Dom vollendet ist, geht die Welt unter''.
