25 maart 2009
Er is nieuwe hoop voor beschadigde en onder het puin verdwenen documenten uit het ingestorte stadsarchief van Keulen. Op www.historischesarchivkoeln.de worden onderzoekers opgeroepen om foto’s, films en kopieën van het archiefmateriaal te uploaden. Met meer dan 700 reacties in twee weken is de website een succes. ‘We willen zo veel mogelijk documenten redden. Beter een foto of een kopie dan niets’, zegt Andreas Rutz van de Universiteit van Bonn, één van de initiatiefnemers van het project. ‘We krijgen reacties uit Japan, Duitsland, Canada, Engeland en Frankrijk. De teller staat nu op 703 documenten na ruim twee weken. We proberen op deze manier contact te leggen met onderzoekers van over de hele wereld, die mogelijk kopieën van het archiefmateriaal in hun bezit hebben. Een professor uit Noord-Duitsland vertelde dat hij in het bezit is van ruim 18.000 foto’s van documenten uit het archief.’ Belangrijkste bijdragen tot nu toe: ‘Een brief van de gebroeders Grimm aan kunstverzamelaar Sulpiz Boisserée uit 1814, foto’s van middeleeuwse aktes met zegels van verschillende Keulse verdragen en een foto van John F. Kennedy’s bezoek aan Keulen in 1963. Ook hebben we een aantal kopieën van documenten uit 1938, waarin Joodse burgers werden verplicht typische Joodse voornamen aan te nemen.’
De geüploade documenten komen in een digitale beeldbank van het archief. 'Als een document verloren is gegaan, dan hebben we in elk geval nog een foto of kopie. Maar de kopieën en foto’s kunnen natuurlijk ook een belangrijke rol spelen in het restauratieproces. Als we maar de helft van een document uit het puin kunnen redden, of als het zwaar beschadigd is, dan kan een foto van het hele document helpen’. Het Stadsarchief had natuurlijk zelf ook al eerder aan deze digitalisering kunnen beginnen, zeker gezien de waardevolle collectie. ‘Het is altijd makkelijk om te zeggen dat dit eigenlijk te laat komt. Het is erg tijdrovend en kostbaar om dit archief te digitaliseren. Het bestaat uit 25 kilometer aan documenten, die allemaal handmatig moeten worden ingevoerd. Het materiaal is te kostbaar om dit met machines te doen, zoals in bibliotheken gebeurt. Dit is een kans om hiermee te beginnen. Deze website is uniek in de archiefwereld. Iedereen kan zich aanmelden en meehelpen met digitaliseren. Wij controleren het inkomende materiaal en zetten de juiste informatie erbij’. De ramp was groot, maar de bereidheid om te helpen ook. Keulen is een 'stad van archieven', er zijn veertig grote en kleine archiefinstellingen in de stad. Beroepsarchivarissen, restauratoren, studenten en vrijwilligers uit Keulen en heel Duitsland kwamen meehelpen bij het doorzoeken van het afgevoerde puin, aanvankelijk 24 uur per dag in een ploegenstelsel. Droog gebleven archivalia worden opgeslagen, natte stukken ingevroren en later gevriesdroogd. Bettina Schmidt-Czaia, de directrice van het archief, vindt het nog te vroeg om algemene uitspraken te doen over de hoeveelheid materiaal die al dan niet gered is. 'Maar het is ongelooflijk hoe goed sommige stukken bewaard zijn'. Onder meer de stevige kartonnen dozen hebben de druk dikwijls verrassend goed doorstaan. Wel valt af te wachten wat de toestand van de archivalia zal zijn die vanuit grote diepte moeten bovengehaald worden. De redding van de archiefstukken is één ding, maar het is nog maar het begin: veel documenten zijn beschadigd en verstrooid over het puin. Restauratie- en puzzelwerk voor vele jaren. Schmidt-Czaia zegt dat de allermodernste technieken nodig zullen zijn. Ze verwijst naar een suggestie van een collega: onderzoekers hebben software ontwikkeld waarmee tot papiersnippers vermalen documenten van de voormalige Oost-Duitse inlichtingendienst Stasi gereconstrueerd kunnen worden. Tegelijk met de restauratie en inventarisatie zullen bij de heropbouw van de collectie alle stukken ook gefotografeerd en digitaal opgeslagen worden, zegt Schmidt-Czaia: gaat het origineel verloren, dan zullen de onderzoekers de historische informatie tenminste nog kunnen gebruiken. Er bestond al een programma waarin de belangrijke archiefstukken op microfilm worden opgeslagen, maar dat initiatief startte in de jaren zestig en de kwaliteit van de opnamen is ongelijk. Het is tijd om naar de toekomst van het Keulse archief te kijken. Er waren al langer plannen voor een nieuw archief, omdat het nu ingestorte gebouw niet meer voldeed. Keulse functionarissen spreken van een periode van vijf jaar voor de heropening, maar zolang zal het niet duren als het van Ulrich Soénius afhangt. Hij is directeur van het Rheinisch-Westfälisches Wirtschaftsarchiv in Keulen, het economische archief van de deelstaat Rijnland-Westfalen. Soénius coördineert mee de reddingswerkzaamheden en vindt dat men niet bij de pakken moet blijven zitten. 'Ik zou zo snel mogelijk starten, met een klein kantoortje en dan geleidelijk uitbouwen. Archivarissen zijn geen mensen met stofjassen meer die zich in hun instelling opsluiten. De archivarissen van nu zijn toekomstmanagers: zij beheren het verleden en maken het voor toekomstige generaties toegankelijk'.
