17 maart 2010
De overheid moet zich 'in al haar onderdelen' toleranter opstellen. Die oproep deed de Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer in de Tweede Kamer tijdens de presentatie van het jaarverslag over 2009. Brenninkmeijer deed een appel op de overheid om stil te staan bij de vraag hoe in de samenleving wordt omgegaan met conflicten. 'Intolerantie bepaalt meer en meer onze samenleving. De betekenis van incidenten wordt als vanzelfsprekend uitvergroot'. Hij wijst erop dat conflicten en incidenten nu eenmaal bij de samenleving horen. Daarmee moet verstandig worden omgegaan. 'Het heeft weinig zin incidenten uit te vergroten en incidenten op de spits te drijven. Niet nog meer repressie'. Meer relativering is op zijn plaats en elkaar de vraag durven stellen 'wat we over en weer in redelijkheid van elkaar verwachten mogen'. Het aantal klachten dat de ombudsman vorig jaar kreeg, is afgenomen. In 2009 kwamen bijna 21 duizend telefoontjes van burgers en ruim twaalfduizend klachten binnen. Dat is een afname van 6,5 procent ten opzichte van 2008.
Met name het aantal klachten over de grote overheidsinstanties is afgenomen: over de Belastingdienst, het CAK en de IB-Groep kwamen een kwart minder klachten binnen. Over het CBR en de Bureaus Jeugdzorg kreeg de ombudsman juist meer klachten. Een opvallende boodschap, omdat Brenninkmeijer de afgelopen jaren zelf conflicten had met de overheid. In de Max van der Stoellezing (geluidsfragment) had de ombudsman eind vorig jaar vraagtekens geplaatst bij het politieoptreden bij de rellen in Hoek van Holland. Niemand minder dan toenmalig vicepremier Wouter Bos (PvdA) noemde zijn optreden 'onverantwoord en ongepast'. Brenninkmeijer, die als Nationale Ombudsman de burgers beschermt tegen onbehoorlijk overheidsoptreden, verweet op zijn beurt het kabinet verhoudingen nodeloos op scherp te zetten. Hij ergerde zich aan het feit dat het kabinet reageerde op mediaberichten en geen wederhoor had gepleegd. De ombudsman voelde zich zélf onbehoorlijk behandeld. Het was niet de eerste keer dat Brenninkmeijer, een Hoog College van Staat, onder vuur van de politiek kwam te liggen. Eerder botste hij met premier Balkenende, minister Hirsch Ballin (Justitie, CDA) en minister Rouvoet (Jeugd en Gezin, ChristenUnie). Hoewel het kabinet en Brenninkmeijer zich na het meest recente conflict haastten te benadrukken dat zij de strijdbijl hadden begraven, lijkt het alsof de Nationale Ombudsman er in zijn jaarverslag nog één keer op wil terugkomen. Een behoorlijke overheid, schrijft Brenninkmeijer, moet 'kwesties niet op de spits drijven, niet op de persoon spelen en durven relativeren'. 'De overheid heeft op dat gebied nog te leren'. De vraag is nu of het demissionaire kabinet deëscalerend zal reageren op het jaarverslag, dat heel toepasselijk ‘Voorbij het conflict’ heet. De afname van het aantal klachten duidt volgens de Nationale ombudsman op toegenomen kennis en vaardigheid bij organisaties als de Belastingdienst en de Sociale Verzekeringsbank om op een behoorlijke manier om te gaan met burgers. Denk aan initiatieven als direct persoonlijk contact opnemen bij klachten of bezwaren en het voorkomen van juridische procedures. Tegelijkertijd ziet de ombudsman een ontwikkeling die hiermee strijdig is. De spanning tussen overheid en burger neemt toe, wanneer macht een grote rol speelt in de relatie. Voorbeelden hiervan ziet hij bij de politie en de jeugdzorg. De politie is goed in staat om in lastige situaties verstandig te opereren. Maar bij politie en jeugdzorg worden onder politieke druk te vaak harde en vergaande maatregelen genomen. De Nationale ombudsman stelt dat conflicten en incidenten nu eenmaal horen bij de samenleving. Hij roept in zijn Verslag over 2009 de overheid op niet moeilijk te doen over schadevergoeding als er schade is veroorzaakt en excuses te maken als dat passend is. De overheid heeft een bijzondere verantwoordelijkheid voor het verstandig omgaan met tegenstellingen en conflicten. De overheid maakt immers de regels van de samenleving, heeft het geweldsmonopolie en heeft een belangrijke voorbeeldfunctie bij het respectvol met elkaar omgaan.
