Terwijl de radicale moslims lagen te slapen in de historische bibliotheek van het Malinese Timboektoe, haalde de lokale bevolking in het diepste geheim de eeuwenoude en kostbare manuscripten naar buiten. Maandenlang brachten ze zo document na document in veiligheid. Voor zover bekend is vrijwel de gehele kunstschat nu gered, op de inhoud van één enkele kamer na, die in januari uitbrandde.

Dat zegt directeur Christa Meindersma van het Prins Claus Fonds. De organisatie hielp bij de redding. Het Fonds betaalde onder meer mee aan de hutkoffers waarin de documenten werden verstopt, de telefoons en de auto’s voor de Malinezen die de actie uitvoerden, en voor hun eten onderweg.

Meindersma zegt niet hoeveel manuscripten precies uit Timboektoe zijn gehaald en waar de documenten nu zijn. Ze geeft wel aan dat de documenten in Timboektoe in dozen waren opgeslagen. De manuscripten werden eruitgehaald, de dozen bleven staan, waardoor de extremisten niet doorhadden dat het erfgoed onder hun ogen verdween. De reddingsactie riep onder de lokale bevolking een gevoel van saamhorigheid op. ‘Kooplieden hielpen bijvoorbeeld om de documenten verder te brengen’, aldus Meindersma.

Het Prins Claus Fonds is al jaren actief in Mali. Begin oktober werd het Fonds door projectpartners gewaarschuwd dat evacuatie van de manuscripten onontkoombaar was. ‘Toen militanten in januari openlijk dreigden de manuscripten te vernietigen, was de evacuatie al meer dan drie maanden bezig’, zegt Meindersma. Uiteindelijk werd meer dan vijfennegentig procent van de documenten op tijd uit de stad gered.

Nu begint het werk om de manuscripten, historisch erfgoed, te bewaren voor de volgende generaties. Ideeën zijn er wel, maar nog geen concrete plannen. Geld is er ook nog niet toegezegd. Volgens Meindersma zijn er zeker miljoenen euro’s nodig. ‘Vorig jaar zijn de mausoleums in Timboektoe verwoest, eeuwenoude graftombes van islamitische heiligen. Dat heeft iets losgemaakt. Hopelijk leidt dat tot concrete toezeggingen.’

De manuscripten illustreren de wetenschappelijke bloei in Mali in een periode van vrij denken die teruggaat tot de 10de eeuw. Toen was Timboektoe een Afrikaans centrum van handel en leren. De Malinezen zijn trots op deze fysieke overblijfselen van wetenschap en cultuur die ook vandaag de dag een sleutelrol spelen in hun leven.

Het eerste wat naar buiten gesmokkeld werd, waren harde schijven. De Boston Globe: ‘But by July, when a coalition of new leaders consolidated control and began tearing down some of the city’s most important burial shrines, the heads of Timbuktu’s libraries had already been working quietly for months to move and hide their collections—one of the most significant troves of unique med­ieval manuscripts in the world. And among the first materials that they smuggled out were something surprising: hard drives. These hard drives were packed with digital backups of thousands of precious library documents. Though today Timbuktu is a remote and dusty city of 54,000 at the edge of the Sahara, 500 years ago it was a major commercial crossroads and a great center for scholarship. Copied onto those disks were scanned versions of some of the world’s most important surviving medieval manuscripts, texts on Islam, politics, math, and science that illuminate the city’s past as a center of learning. In the last decade, Timbuktu’s libraries have been working with partners in the United States, South Africa, and France to create digital archives of its crumbling documents. Expensive scanners and digital cameras have been ferried up the slow Niger River or along the long road to the isolated city to capture these texts electronically and in some cases to post them online, making them widely available to scholars for the first time’.

En wat een geluk dat de originele documenten hun weg nu ook hebben gevonden uit deze door mohammedaanse cultuurbarbaren bedreigde stad. Met dank aan de talloze Malinezen die deze aanslag op hun culturele erfgoed te ver vonden gaan…