18 maart 2009
De Ombudsman wordt niet vrolijker met het voortgaan der jaren: de overheid verliest de burger uit het oog, de overheid bejegent de burger kil en ruw, de overheid sluit de burger in de ketens. Alex Brenninkmeijer: 'Als mens ben je in je eentje, de overheid is honderden delen'. Het is niet allemaal kommer en kwel; hij ziet ook vooruitgang. 'De overheid staat meer dan vroeger open voor kritiek; er zijn diensten die het nu gewoon goed doen, zoals de IND en de Sociale Verzekeringsbank. Het kan dus wel'. Als je genoeg op je falie krijgt, wil je dat voortaan toch beter doen, blijkbaar. De minister-president is meestal niet erg gelukkig met de uitspraken van Brenninkmeijer, maar die vind het best en zegt wat hij denkt dat gezegd moet worden en laat zich niet de mond snoeren. 'Ik heb vorig jaar een gevoelige snaar geraakt, dat bleek. Ik schreef dat de staat medeschuldig was aan de verruwing van de samenleving. Dat viel verkeerd. Ach, een rimpeling in de vijver'. Maar wel waar, dacht hij er waarschijnlijk onmiddellijk bij. Gisteren bood Brenninkmeijer de Tweede Kamer zijn verslag over 2008 aan. En het lijkt er niet vrolijker op te worden: hij schetst een erg somber beeld van burgers die verstrikt raken in de ketens van de overheid. Die lijdensweg voltrekt zich volgens een vast patroon. De burger voelt zich onmachtig, is een nummer, krijgt vaak een computer aan de telefoon, wordt van het kastje naar de muur gestuurd en nooit is er iemand verantwoordelijk.
Brenninkmeijer besteedde uitgebreid aandacht aan de wanhoop die mensen als zij op die manier vastlopen. 'De overheid wil geen schade toebrengen, het is geen moedwil of onwil; het systeem is zo complex, het heeft gewoon niet in de gaten dat er iets fout gaat'. Gemangeld worden burgers met name als ze met een keten van instanties en systemen te maken krijgen. In die keten kunnen lelijke dingen gebeuren, soms met ernstige gevolgen zoals in de jeugdzorg. Minder schrijnend, maar voor de betrokkenen problematisch zijn de foute nota’s van het Centraal Administratie Kantoor (CAK). Geregeld worden eigen bijdragen geïnd voor zorg die allang niet meer wordt geleverd. Toch is Brenninkmeijer daarover niet al te streng. 'Het CAK heeft er in korte tijd van de politiek heel veel extra taken bij gekregen. De Tweede Kamer bekommert zich over het algemeen te weinig om de uitvoering van beleid. Dat was met de invoering van de zorgtoeslag en de huurtoeslag ook al zo. Politici schuiven die verantwoordelijkheid te makkelijk af. Ik zou hen willen toeroepen: doe eens een stap terug en vraag je af waar je als politiek mee bezig bent. De overheid is al de grootste en meest complexe organisatie van het land. Philips kan er niet tegenop hoor. Moet dat zo doorgaan ?' Als het aan de ombudsman ligt, binden parlementariers en ministers in. 'Maar dan worden ze minder zichtbaar en dat hebben ze liever niet. Voor je het weet zegt iemand dat we ook met minder politici toe kunnen. Het zou me niets verbazen. Ik las vanmorgen dat er vijf bewindslieden bij een congres over vrouwenbesnijdenis aanwezig waren. Vijf! Dan vraag je je toch af'. Hij vindt ook dat burgemeester Cohen zijn excuses moet aanbieden aan de zeven mensen die vorige week werden opgepakt. 'Er wordt wel gesproken over een schadevergoeding. Maar kennelijk is het voor de overheid te moeilijk om te zeggen: het spijt ons’, zo zegt Brenninkmeijer. Volgens de ombudsman is dit een voorbeeld van de verruwing van de overheid, waar hij een jaar eerder al over klaagde. Ambtenaren zouden volgens hem vaker spijt moeten betuigen als zij fouten hebben gemaakt. Brenninkmeijer: ‘Het overgrote deel van de burgers hecht waarde aan excuses. Die zijn vaak nog belangrijker dan een schadevergoeding’. Brenninkmeijer schrijft de problemen toe aan de samenwerking tussen verschillende organisaties. De praktische uitwerking daarvan blijkt moeilijk. Dat wordt duidelijk als databestanden aan elkaar worden gekoppeld. Een fout in een van de databestanden wordt doorgegeven aan de andere instanties, met rare boetes als gevolg. Daarnaast vindt Brenninkmeijer dat parlement en kabinet de zaak steeds ingewikkelder maken door nieuwe overheidsinstanties en regels in het leven te roepen. 'Het overheidsgebouw wordt steeds uitgebouwd. Maar er wordt nooit iets afgebroken'. Ter illustratie noemt hij dat vijf departementen en zes ministers 'rondom de jeugdzorg zwerven'. 'Als iets misgaat, ontdekken burgers hoe complex de overheid in elkaar zit en hoe moeilijk het is om fouten ongedaan te maken. Burgers worden vaak van loket naar loket gestuurd, omdat geen enkel overheidsorgaan zich verantwoordelijk voelt'. De ombudsman denkt dat de overheid dit soort problemen kan voorkomen door de burger centraal te stellen. Daarnaast bepleit hij de komst van één loket, waar iemand die verstrikt raakt in een wirwar van bureaucratie zich kan melden. Verder roept hij de Tweede Kamer op tot terughoudendheid bij het instellen van nieuwe organisaties, wetten en geldstromen. 'Dat advies zal pijn doen. Maar we hebben nu een complexe overheidsmachine en daarin gaat veel geld en energie verloren'.
