1 december 2006
De precieze en delicate werking van een 2000-jaar oude analoge computer is onthuld door een team van wetenschappers in het tijdschrift Nature. Het Antikythera Mechanisme, meer dan honderd jaar geleden in een Romeins scheepswrak gevonden, werd door de oude Grieken gebruikt om astronomische gegevens te verwerken. Met gebruikmaking van geavanceerde röntgen- en andere imaging technieken werden de overblijvende fragmenten van het complexe mechanisme ontleed. De onderzoeksresultaten in Nature geven aan dat het Mechanisme gebruikt kan zijn om 'solar and lunar eclipses' te voorspellen. In de inleiding van het artikel in Nature wordt het als volgt omschreven: 'The Antikythera Mechanism is a unique Greek geared device, constructed around the end of the second century BC. It is known that it calculated and displayed celestial information, particularly cycles such as the phases of the moon and a luni-solar calendar. Calendars were important to ancient societies for timing agricultural activity and fixing religious festivals. Eclipses and planetary motions were often interpreted as omens, while the calm regularity of the astronomical cycles must have been philosophically attractive in an uncertain and violent world'.
De verfijnde constructie van de bronzen raderen kan ook nog planetaire informatie hebben afgebeeld. 'This is as important for technology as the Acropolis is for architecture', stelt professor John Seiradakis van de Aristoteles Univeristeit van Thessaloniki in Griekenland, lid van het onderzoeksteam. 'It is a unique device'. Niet alle experts zijn het echter eens met de interpretatie van het Mechanisme, zoals die door het onderzoeksteam is geponeerd. De overblijfselen van het Mechanisme werden in 1902 ontdekt toen de archeoloog Valerios Stais een zwaar gecorrodeerd tandwiel ontdekte tussen opgedoken artefacten uit een Romeins vrachtschip. Sinds die tijd zijn nog 81 andere fragmenten gevonden, waaronder 30 handgemaakte bronzen tandwieletjes. Het grootste fragment heeft 27 'tanden'. De onderzoekers geloven dat het Mechanisme in een rechthoekige houten kast, met twee deuren, gezeten moet hebben, die beschrveen was met instructies voor gebruik. Deze rekenmachine zou aangedreven zijn door een handgreep. Hoewel de oorsprong zeer onzeker is geeft nieuw onderzoek van beschikbare inscripties aan dat het waarschijnlijk gemaakt is tussen 100-150 voor Christus, een hele tijd voordat soortgelijke apparaten in andere delen van de wereld verschijnen. Het onderzoeksteam schrijf in Nature dat het mechanisme 'technically more complex (is) than any known device for at least a millennium afterwards'. Hoewel veel van het Mechanisme verloren is gegaan hebben de restanten veel onderzoekers al honderd jaar lang gefascineerd en voor raadsels gesteld. Het Mechanisme doet een onvoorstelbare astronomische kennis veronderstellen in het antieke Griekenland. Een van de meest degelijke onderzoeken is uitgevoerd door de Britse wetenschapshistoricus Derek Solla Price, die de theorie aanhing dat het Mechanisme gebruikt werd om infomatie over de 'hemel', het heelal, te berekenen en af te beelden. Dit is van groot belang, zoals in Nature al werd benadrukt, om agrarische en religieuze hoogtepunten goed qua tijd te kunnen berekenen. Andere onderzoekers geloven nu ook dat het apparaat gebruikt kon worden voor onderwijs of voor navigatie op de grote zeeën. Solla Price's interpretatie wordt nu over het algemeen niet meer onderschreven. In het huidige onderzoek was het mogelijk door gebruikmaking van 'three-dimensional X-ray microfocus computed tomography' gedetailleerde afbeeldingen te maken van het apparaat en zodoende nieuwe informatie te genereren. Professor Mike Edmunds van Cardiff University stelt dat het apparaat er als volgt uitzag. 'A major structure had a single, centrally placed dial on the front plate that showed the Greek zodiac and an Egyptian calendar on concentric scales. On the back, two further dials displayed information about the timing of lunar cycles and eclipse patterns'. Dit laatste is voorheen alleen als hypothese gesteld, maar kan nu grotendeels worden bewezen. Andere aspecten zijn veel onzekerder, zoals het totale aantal tandwielen en 'tanden' die het complete apparaat hebben gevormd. Het artikel suggereert 37 tandwielen. Volgens Edmunds geeft datgene wat overgebleven is 'an insight into the complexity of the information the mechanism could display. For example, the Moon sometimes moves slightly faster in the sky than at others because of the satellite's elliptic orbit. To overcome this, the designer of the calculator used a 'pin-and-slot' mechanism to connect two gear-wheels that introduced the necessary variations. When you see it your jaw just drops and you think: 'bloody hell, that's clever'. It's a brilliant technical design'. Het onderzoeksteam was in staat om meer tekst op het Mechanisme te ontcijferen. Gecombineerd met de analyse van de tandwielen wijzen de inscripties op de mogelijkheid dat het Mechanisme ook planetaire bewegingen kan hebben weergegeven. 'Inscriptions mention the word 'Venus' and the word 'stationary' which would tend to suggest that it was looking at retrogressions of planets', zo stelt Edmunds. 'In my own view, it probably displayed Venus and Mercury, but some people suggest it may display many other planets'. Een van deze mensen is Michael Wright. Zijn reconstructie van het Mechanisme, met 72 tandwielen, suggereert dat het de bewegingen van de vijf bekende planeten van de tijd heeft weergegeven. 'There is a feature on the front plate that could have made provision for a bearing with a spindle, that carried motion up to a mechanism used to model the planets of Mars, Jupiter and Saturn as well', zo stelt hij. 'That's how I see it and my reconstruction shows it works well'. Wright gelooft dat het apparaat ook n iet uniek was in die tijd. 'The designer and maker of the device knew what they wanted to achieve and they did it expertly; they made no mistakes', zo zegt hij. 'To do this, it can't have been very far from their everyday stock work'.
