Het is voor de lezer geen geheim dat ik nogal kritisch ben over de handel en wandel van onze ‘elites’ en dat ik ernstige twijfels heb over de daarbinnen gangbare waarden en normen. Uiteraard is het een uitvloeisel van een wereldwijde trend en als zodanig zijn de uitwassen in Nederland nog maar een mager aftreksel van wat er zich in de bijna failliete grootmacht van de Angelsaksische democratie afspeelt: de USA. Een van de meest verlammende verschijnselen van de democratie in dat land, de vermenging van de invloed en macht van commerciële bedrijven met die van gekozen en benoemde regeringsfunctionarissen, doet zich in ons land nog niet in die mate voor.

In de USA worden politici ‘gekocht’, ze worden betaald met steeds stijgende campagnebijdragen van ‘big business’, waardoor het ‘publieke belang’ in zijn algemeenheid het onderspit delft. Miljoenen dollars aan campagnebijdragen, tienduizenden grof betaalde lobbyisten en voortdurende carrièrewisselingen tussen de publieke en private sector hebben geleid tot een vervaging van de verschillen tussen overheid en bedrijfsleven. Het heeft geleid tot een gezondheidsstelsel dat in extreme mate ten voordele van de farmaceutische industrie werkt, een oorlogsindustrie die heeft geleid tot een leger dat twintig keer zo groot is als maximaal nodig voor de verdediging van de belangen van de USA (en tot uitpuilende geldkassen van de betreffende bedrijven) en een financiële sector die zich niets aantrekt van ethiek, transparantie en maatschappelijke waarden en haar topmannen bedeelt met miljarden aan bonussen. Juist deze verschijnselen en uitwassen zijn ook in Nederland waarneembaar.

Een van de grote verdiensten van Wikileaks is de openbaring geweest van de exorbitante invloed van multinationals op de Amerikaanse diplomatie. Of, zoals een commentator het uitdrukte: ‘many of the WikiLeaks US embassy cables reveal the naked intervention by our ambassadorial staff in the business of foreign countries on behalf of US corporations. From mining companies in Peru to pharmaceutical companies in Ecuador, one WikiLeaks embassy cable after the next illuminates a pattern of US diplomats shilling for corporate interests abroad in the most underhanded and sleazy ways imaginable’. Wikileaks maakt het duidelijk dat optreden als bedrijfsvertegenwoordigers normaal is in de Amerikaanse diplomatie. Wikileaks biedt schokkende informatie over de vergaande manipulatie waartoe Washington bereid is ter verdediging van de belangen van Amerikaanse bedrijven.

In een aantal berichten is te zien hoever functionarissen van het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken gaan voor de marketing van Boeing. De New York Times onthulde een aantal details, maar de berichten uit Wikileaks maken pas duidelijk wat er werkelijk plaatsvond. De berichten tonen dat Amerikaanse diplomaten zelfs zover zijn gegaan de verkoop te saboteren die het Europese Airbus consortium dacht te hebben gerealiseerd in het Midden Oosten. De Wikileaks-berichten maken duidelijk dat omkoperij en betalingen aan verdachte tussenhandelaren nog aan de orde van de dag zijn. Diplomaten deden aanbiedingen voor Boeing vliegtuigen aan de staatshoofden en vliegmaatschappijen in Saoedi-Arabië, Bahrein, Jordanië, Turkije en een aantal andere landen. De Amerikaanse ambassade in Turkije pushte voor een deal van ongeveer $ 3,4 miljard voor de verkoop van vliegtuigen aan Turkish Airlines. De tegenprestatie ? Een belofte van Obama om een Turkse astronaut mee te nemen in een NASA ruimtevlucht. Het meest ironische in het bericht van de Amerikaanse ambassadeur is zijn verbazing over de ‘conflation of USG-GOT interactions and what is ostensibly a commercial sale between private firms’. Hij ziet dat als een ‘an unwelcome, but unsurprising degree of political influence in this transaction’. Nogal lachwekkend, gezien het feit dat het het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken is dat ten behoeve van een privaat bedrijf de deal realiseert. Het bericht gaat verder: ‘We probably cannot put a Turkish astronaut in orbit, but there are programs we could undertake to strengthen Turkey’s capacity in this area that would meet our own goals for improved aviation safety. In any case, we must show some response to the minister’s vague request if we want to maximize chances for the sale’. Ook Saoedi-Arabië sloot een deal van ongeveer $ 3 miljard, waarbij door Wikileaks duidelijk wordt dat er jarenlang gelobby voor nodig is geweest door de hoogste Amerikaanse regeringskringen. Een ander bericht uit 2008 geeft aan hoe een Airbus-verkoop aan Bahrein werd gesaboteerd door grote inspanningen van de Amerikaanse ambassadeur.

Boeing was niet de enige multinational die profiteerde. In een bericht van eind 2007 adviseerde de toenmalige ambassadeur in Frankrijk, Craig Stapleton, om een handelsoorlog te starten tegen ieder land van de Europese Unie dat tegen genetisch gemanipuleerde producten was. ‘Country team Paris recommends that we calibrate a target retaliation list that causes some pain across the EU since this is a collective responsibility, but that also focuses in part on the worst culprits. The list should be measured rather than vicious and must be sustainable over the long term, since we should not expect an early victory’, zo schrijft hij. Stapleton reageerde op pogingen van Frankrijk om genetisch gemanipuleerde producten van Monsanto te verbieden. ‘Moving to retaliation will make clear that the current path has real costs to EU interests and could help strengthen European pro-biotech voices’. In een bericht uit 2009 van de ambassadeur in Spanje worden vergaderingen met Monsanto-vertegenwoordigers gemeld, waaruit blijkt dat de Amerikaanse diplomaten directe opdrachten van Amerikaanse bedrijven kregen en uitvoerden. Het bericht roept op tot een directe interventie van de Amerikaanse regering ten behoeve van Monsanto. ‘ACTION REQUESTED: In response to recent urgent requests by [Spanish rural affairs ministry] State Secretary Josep Puxeu and Monsanto, post requests renewed US government support of Spain’s science-based agricultural biotechnology position through high-level US government intervention’.

In oktober 2009 vaardigde de Ecuadoraanse president Rafael Correa een wet uit die trachtte de toegang tot medicijnen te bevorderen en publieke gezondheidszorgprogramma’s te ondersteunen. Doel was de kosten van medicijnen te verlagen. Berichten op Wikileaks tonen hoe ambassadepersoneel in Ecuador, regeringsfunctionarissen in Washington (inclusief drie ministers) en internationale farmaceutische bedrijven informatie deelden en trachten de Ecuadoriaanse politiek te ondermijnen. De pogingen mislukten, maar sommige berichten tonen verregaande inmenging. Dat van 21 oktober 2009 wijst op ontmoetingen met ‘well-placed contacts’ in ‘potentially sympathetic ministries’. In wat lijkt op pogingen tot chantage verzekert gezondheidsminister Caroline Chang (een van de contacten) de farmaceutische bedrijven dat ‘she was looking into financial irregularities and business dealings of some of our local producers with the intent of gaining some leverage’.

En zo kunnen nog meer van dergelijke inmengingen genoemd worden, waarbij vooral mijnbedrijven de warme belangstelling hebben van de Amerikaanse diplomatie. Dit bericht bijvoorbeeld laat niets blijken van de werkelijke gang van zaken. Integendeel, de opsteller (de voormalige ambassadeur in Peru, J. Curtis Strubble, laat zich nogal neerbuigend uit over de oppositie: ‘The anti-mining forces in action in Majaz represent a strange group of bedfellows indeed — the Catholic church, violent radical leftists, NGOs, ronderos and perhaps narcotraffickers. Working behind the scene are a combination of the Peruvian Communist Party/Patria Roja, national teachers, union SUTEP and perhaps opium poppy traffickers’. Het mijnbedrijf kwam er beter vanaf: ‘Majaz has spent $20 million exploring for copper for over a year, building roads and providing services and employment to area residents. Militants still deny access to most of the pipeline route’. De lange geschiedenis van landschapsvernietiging, milieuproblemen, wetsovertredingen, het gebruik van paramilitaire groepen, moordpartijen onder opposanten en de diefstal van land, worden genoegzaam vergeten.

Het feit dat diplomaten ook voor bedrijfsspionage worden ingezet hoeft gezien het voorgaande niet te verbazen. Een bericht van 17 maart 2008 van de Amerikaanse ambassade in Peru toont dat diplomaten, zoals een commentator opmerkt, ‘spied on indigenous activists and their supporters who were organizing anti-summit protests against the European Union-Latin American Heads of State summit that was scheduled in Lima that year’. Ambassadeur Nealon beschrijft ’the enemies of corporate power as being enemies of the United States’. Vakbonden, milieugroepen en mensenrechtenactivisten worden als vijandige terroristen weggezet, omdat ze de winsten van het bedrijfsleven bedreigen.

De Wikileaks-berichten bieden een blik op de onderdanigheid en dienstbaarheid van de Amerikaanse diplomatie aan ‘corporate behemots’, zonder acht te slaan op de kosten voor de betrokken burgers of voor de omgeving. Het lijkt er op dat de samensmelting tussen publiek en privaat in de USA in een versneld tempo aan het plaatsvinden is. Het vindt ook plaats in het grootste geheim, ten koste van transparantie en ‘accountability’. Wikileaks lijkt het enige overgebleven mechanisme te zijn dat licht biedt op deze volstrekt ongewenste inmenging van bedrijfsbelangen in het regeringsbeleid.

Democratie lijkt (in de USA althans) vervangen te worden door een corpocratie, die zich niets gelegen laat liggen aan het algemene belang en die slechts het belang van commerciële partijen dient. Willen wij nog wel met zo’n ondemocratische bondgenoot aan tafel ?

In Nederland is het nog niet zover. Maar ook hier zijn de tentakels van lobbyisten zichtbaar en probeert het internationale bedrijfsleven invloed uit te oefenen. Het lijkt mij noodzakelijk precies in kaart te brengen welke banen (vooral) Eerste Kamerleden hebben (want het lidmaatschap van de Senaat is niet meer dan een bijbaan), wie de Nederlandse politieke partijen financieren en wie politici fêteert. Want niets is voor niets….

Dit essay werd op 23 juni 2011 2011 geplaatst op Bevlogen Bespiegelingen, een blog die ik tot 2018 regelmatig aanvulde, maar daarna niet meer gebruikte en die nu niet meer bereikbaar is.