30 november 2007
CDA-Tweede Kamerlid Jos Hessels wil een parlementair onderzoek naar falende automatiseringsprojecten bij de overheid. Hij heeft een motie van die strekking klaarliggen die naar zijn zeggen op een Kamermeerderheid kan rekenen. Dat was afgelopen zomer nog niet het geval, maar de constatering van de Algemene Rekenkamer in het rapport Lessen voor ICT-projecten bij de overheid dat het risico op het mislukken van ICT-projecten bij de overheid vooral toeneemnt door torenhoge ambities, maakt het nu waarschijnlijk wel mogelijk. 'De onderste steen moet boven,' zegt Hessels. GroenLinks en de SP steunen het voorstel in ieder geval. Volgens de Algemene Rekenkamer is de angst voor gezichtsverlies een vaak bepalende factor bij het voortzetten van falende projecten. Hessels wil nog wel het tweede deel van het rapport van de Rekenkamer afwachten, waarin de standunten verder worden uitgewerkt. Dat tweede deel wordt in juni 2008 verwacht. 'We hebben een maand of drie nodig voor de voorbereidingen, dus de motie wordt in januari of eerder in stemming gebracht', zegt Hessels. Hij wil in ieder geval voor juni de onderzoeksvragen hebben geformuleerd.
De overheid is zelf de oorzaak dat zoveel projecten niet helemaal volgens plan lopen, zo stellen de onderzoekers. Dat heeft vooral te maken met politieke drijfveren. Ministers (en andere overheidsbestuurders) willen daadkracht, wat veelal tot stevige, veelal niet realistische ambities, aanvullende wensen en deadlines leidt. De verwachtingen dat ICT-projecten de problemen zullen oplossen zijn veel te hoog en niet in overeenstemming met realistische inschattingen. De Rekenkamer adviseert politici tot juist zo'n realistische inschatting: 'ICT is geen quick fix voor een probleem', luidt het onomwonden (en ook: eindelijk!). 'Het gaat om aanbevelingen voor de toekomst. Elk halfjaar dat je verliest is er een teveel, het gaat om grote bedragen', zo zegt Hessels. Bij minstens de helft van de grote projecten zou iets fout gaan. Hessels denkt dat jaarlijks honderden miljoenen euro's beter besteed kunnen worden. SP-Kamerlid Arda Gerkens stelt dat de hoogte van de ICT-uitgaven bij de overheid op zijn minst onduidelijk is. Afgelopen zomer constateerde een groep ICT-experts dat de overheid per jaar vier tot vijf miljard euro uitgeeft aan projecten, waarvan de resultaten op zijn minst twijfelachtig zijn. De Algemene Rekenkamer stelt dat volgens CBS-gegevens de overheid jaarlijks 2,1 miljard euro aan ICT-projecten besteed. Daarvan neemt de rijksoverheid een half miljard voor haar rekening. 'De cijfers van het CBS zijn niet gecheckt, het is veel meer', zegt Hessels. Onduidelijkheid troef, zo zegt hij, want de exacte kosten zijn niet boven tafel gekomen. Minister van Binnenlandse Zaken Ter Horst onderschrijft de meeste bevindingen van de Rekenkamer, maar wil de omvang van de problematiek wel 'nuanceren'. Hessels vindt dat Ter Horst als coördinerend bewindspersoon op ICT-gebied moet optreden, omdat veel projecten mislukken door te weinig coordinatie. Daarnaast zijn ICT-leveranciers uit op grote opdrachten. 'Alle betrokken partijen zijn geneigd te denken in grote oplossingen en ze hebben allemaal belang bij grote en ambitieuze projecten', aldus het rapport. 'Daardoor houden ze elkaar gevangen'. Het devies van de Rekenkamer: begin klein. Zo is het beter om een systeem eerst bij een deel van een organisatie te testen en het daarna verder uit te breiden. Een inventarisatie van Binnenlandse Zaken naar grote schades bij ICT-projecten van de overheid, blijkt op veel fronten incompleet. Bij de overheid lopen momenteel 73 grote automatiseringsprojecten en daarmee is 4,2 miljard euro gemoeid, rapporteerde minister Ter Horst in oktober aan de Tweede Kamer. Volgens Ter Horst gaat meestal alles ’volgens planning’ en vallen bijstellingen binnen ’reguliere kaders’. De Rekenkamer zet hier toch vraagtekens bij. Ook Gerkens is niet overtuigd: 'Bij meer dan de helft van de 73 projecten worden geen cijfers gegeven over kostenoverschrijdingen. Hoe kan de minister dan zeggen dat het meevalt? En als er al bijstellingen worden gemeld, dan is vergeleken met een recente prognose en niet met de originele doelstelling'. Hoogleraar Informatica Chris Verhoef is het mer Gerkens eens. Hij haalt het voorbeeld aan van Sagitta, een douane-project. 'Op de lijst staat dat dit van 2006 tot medio 2007 liep, maar volgens een persbericht van Financiën uit 2003 had het begin 2004 klaar moeten zijn. Hier mis je enige jaren en een onbekende hoeveelheid geld'. Op de site Digitaal Bestuur signaleert Peter Lievense, die al jaren de automatisering bij de overheid volgt, iets vergelijkbaars bij het Elektronisch Kinddossier. 'De directe IT-kosten waren begroot op ongeveer vijf miljoen. Het project is mislukt en de Stichting EKD wordt na 9,6 miljoen te hebben uitgegeven … opgeheven. Gemeenten moeten het gaan uitvoeren en die hebben al 6,7 miljoen toegezegd gekregen. Maar bij de vraag naar kostenoverschrijdingen wordt gemeld: geen'. Verhoef is nog iets opgevallen: 'De 73 overheidsprojecten kosten gemiddeld 57 miljoen. Ik heb 6000 gróte projecten bij het bedrijfsleven onderzocht en die kosten gemiddeld drie ton. Het duurste project kost daar dertig miljoen, het duurste bij de overheid bijna 300 miljoen. Dat lijkt dus niet erg marktconform'.
